Reisgeneeskunde weer op de agenda

Dr. Marjan Van Esbroeck, hoofd van het Klinisch Referentielaboratorium van het Instituut voor Tropische Geneeskunde gaf er een voordracht over arbovirussen. Dit zijn virussen die overgedragen worden door o.a. muggen en teken. Een aantal van die virussen kunnen infectieziekten veroorzaken bij de mens. In tropische gebieden gaat het vooral om dengue, chikungunya, zika, en gele koorts en korter bij huis in Europa, om tekenencefalitis of TBE (1).

TBE treft tussen de 5.000 en 12.000 mensen in Europa (2). Naburige Europese landen zoals Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk (3,4,5) zagen in 2020 het aantal besmettingen met tekenencefalitis fors stijgen. Daarnaast werden in 2020 ook in België enkele besmettingen vastgesteld (6). Reizigers informeren zich dus best voor vertrek.

Het TBE-virus is aan een opmars bezig. De stijgende temperaturen en mildere winters verlengen (7) het tekenseizoen en versnellen (8) de levenscyclus van teken. Bovendien zochten mensen massaal de natuur op tijdens de pandemie en was het weer in 2020 uitzonderlijk goed, wat tot een verhoogde blootstelling aan teken heeft geleid (9). ​ Inmiddels is de ziekte aangetroffen in 27 Europese landen (7).

Meer dan de helft van de mensen die besmet worden met het TBE-virus worden niet ziek of krijgen 1 tot 2 weken na een tekenbeet enkel milde klachten (10). Bij mensen met symptomen onderscheiden we twee fasen. Tijdens de eerste fase treden griepachtige symptomen zoals koorts, spierpijn en hoofdpijn op, die ook bij andere milde infecties voorkomen (10). Bij een derde van deze personen volgt na een tijdelijke, asymptomatische periode een tweede fase. In deze fase dringt het virus het zenuwstelsel binnen om vervolgens een ontsteking van de hersenen, hersenvliezen en/of ruggenmerg te veroorzaken (10). Dit kan neurologische symptomen zoals verlamming, epilepsie, aandachtstoornissen en soms zelfs coma tot gevolg hebben. Bij éen op tien van de patiënten met neurologische symptomen kan de aandoening langdurige neurologische gevolgen geven (10). In tegenstelling tot de bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt, kan de overdracht van het TBE-virus direct na de tekenbeet gebeuren (12), en omdat het om een virus gaat, is de infectie niet te behandelen met antibiotica. Daarenboven denkt men soms niet meteen aan de infectie omdat de patiënt zich vaak geen tekenbeet herinnert en omdat de zich uitbreidende rode vlek die typisch is voor de ziekte van Lyme, ontbreekt.

“Het idee dat arbovirussen enkel voorkomen in verre tropische oorden klopt niet. Reizigers en huisartsen moeten bewustgemaakt worden over de ziekte en de preventie ervan. Nu dat iedereen terug kan reizen, is het belangrijk om te denken aan voorzorgsmaatregelen en bewust na te gaan of de nodige vaccinaties in orde zijn wanneer we op reis vertrekken, ook binnen Europa,” aldus Dr. Marjan Van Esbroeck, hoofd van het Klinisch Referentielaboratorium van het Instituut voor Tropische Geneeskunde. “Omdat er een verhoogd risico op TBE kan bestaan in bepaalde regio’s in onze buurlanden (Elzas en Zuid-Duitsland) (11) heeft de Belgische overheid richtlijnen opgesteld voor reizigers naar deze regio’s. Tot nu toe zijn er in België nog geen risicogebieden geïdentificeerd, hoewel er al enkele besmettingen in België gemeld zijn (6). Artsen nemen TBE dus best mee in hun differentiële diagnose van onverklaarde neurologische manifestaties, zelfs bij personen zonder reishistoriek.

Preventie bij reizigers

De Hoge Gezondheidsraad (10) en het Instituut voor Tropische Geneeskunde (12) bevelen aan om in de bosrijke endemische gebieden een lange broek en hoge schoenen te dragen, om je broek in je kousen te steken en een T-shirt of pull met lange mouwen te dragen. Ook insectensprays kunnen soelaas bieden, op voorwaarde dat je regelmatig opnieuw sprayt. Teken zijn namelijk minder gevoelig voor sprays dan muggen en sprays bieden enkel bescherming op de plaats waar je ze aanbrengt en dat slechts voor enkele uren. Daarnaast raden artsen ook vaccinatie aan voor reizigers die tijdens het tekenseizoen (voorjaar, zomer en herfst) buitenactiviteiten (wandelen, kamperen, bergsporten, enz.) ondernemen in beboste gebieden in regio’s waar tekenencefalitis veel voorkomt.

Om het risico op ziekten die door teken overgedragen worden beter te kunnen inschatten, bestaat er een online risicotest die reizigers toelaat om in 3 korte vragen hun bestemming na te gaan, en ook de websites tekenvaccinatie.be en Wanda.be voorzien meer informatie over het virus.

Referenties

(1) https://www.itg.be/N/arbovirussen

(2) WHO Fact sheet Tick borne encephalitis. Zie https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0010/246169/Fact-sheet-Tick-borne-encephalitis-Eng.pdf

(3) Robert Koch-Institut: SurvStat@RKI 2.0, https://survstat.rki.de - Data:until End August 2020 | Accessed: April 2022.

(4) Gegevens uit de epidemiologische rapporten van het Zentrum fur Virologie der Med. Universitat Wien. Accessed April 2022.

(5) Bundesamt für Gesundheit (Stand eind Okt 2020). Accessed April 2022. https://www.bag.admin.ch/bag/de/home/krankheiten/ausbrueche-epidemien-pandemien/aktuelle-ausbrueche-epidemien/zeckenuebertragene-krankheiten.html

(6) Stoefs, A., Heyndrickx, L., De Winter, J., Coeckelbergh, E., Willekens, B., Alonso-Jiménez, A., ... & Van Esbroeck, M. (2021). Autochthonous Cases of Tick-Borne Encephalitis, Belgium, 2020. Emerging Infectious Diseases, 27(8), 2179.

(7) Riccardi et al Tick-borne encephalitis in Europe: a brief update on epidemiology, diagnosis, prevention, and treatment, European Journal of Internal Medicine, Vol 62, 2019, Pages 1-6, ISSN 0953-6205.

(8) ECDC. Small bites, big problems: tick-borne diseases in Europe. Available from: https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/small-bites-big-problems-tick-borne-diseases-europe Accessed: April 2022.

(9) 8 à 10% van reizigers in de zomer gaan naar regio’s met frequente gevallen van TBE (waaronder top 4 = Oostenrijk, Duitsland, Kroatië, Zwitserland). Accessed April 2022. https://statbel.fgov.be/nl/themas/huishoudens/onderzoek-vakanties-en-reizen.

(10) Hoge Gezondheidsraad. Vaccinatie tegen tekenencefalitis (Tick-Borne Encephalitis, TBE) Brussel: HGR; 2019. Advies nr.9435

(11) The TBE Book 4th Ed. (2021). Dobler, Erber, Bröker and Schmitt. Global Health Press 2021. ISSN: 2661-3980.

(12) Institute of Tropical Medicine. Preventieve maatregelen tegen teken. (Laatst bijgewerkte versie 24 juli 2020-UM). Accessed April 2022. https://www.itg.be/files/docs/reisgeneeskunde/nteken.pdf